Krokodillentranen bij L1 en dagblad De Limburger na ‘onthulling’ Medialogica in zaak Nicky Verstapppen

‘Politie en OM misleidden media in zaak Nicky Verstappen’, zo luidt de kop op de website (1limburg.nl) van regionale nieuwszender L1. Het staat tussen aanhalingstekens, dat dan weer wel. Het wordt niet duidelijk van wie dit statement komt. Ik vermoed dat het slaat op de bevindingen van het tv-programma Medialogica, maar het kan ook zomaar de mening van de redactie zijn. De interpretatie van aanhalingstekens kan overigens van alles zijn (onzetaal.nl). Maar dat terzijde.

Terug naar het bericht. Wat is er aan de hand? “L1 en dagblad De Limburger zijn voor de gek gehouden door politie en justitie in de zaak Nicky Verstappen. Dat blijkt uit een reportage van het programma Medialogica”, zo valt er te lezen. De Limburgse regionale omroep heeft dit dus kennelijk niet zelf ontdekt, maar werd hierop geattendeerd door de de makers van Medialogica. Dat is op zijn zachts gezegd al opmerkelijk, want met het uitstippelen van de tijdlijn in deze zaak, had men zelf ook achteraf kunnen constateren dat er iets niet klopte.

In het kort: de redactie van L1 en De Limburger kreeg op een gegeven moment van de politie en het Openbaar Ministerie te horen dat er nog geen DNA-match was in de zaak Nicky Verstappen. Er moesten zelfs nog zo’n 3000 mannen worden opgeroepen voor het grootschalig DNA-verwantschapsonderzoek. Nog diezelfde avond klonk deze oproep op tv. In werkelijkheid had de politie al dagen een zogenoemde één op één match met de destijds voortvluchtige Jos Brech. Er werd dus min of meer een rookgordijn opgeworpen om geen argwaan te wekken bij Brech. Achter de schermen was een klopjacht op gang gezet.

Een rookgordijn via de media dus. En bovenal zonder medeweten van de redacteuren. “We zijn toen enorm voor de gek gehouden”, zegt L1-verslaggever Jos van den Broek in het programma Medialogica dat zondag om 21:15 uur op NPO 2 wordt uitgezonden.

Er spelen in deze kwestie een paar dingen. Ik zal dit hieronder uiteenzetten en voorzien van commentaar.

• De politie heeft bewust foutieve informatie verstrekt aan journalisten. 

Nee, de politie heeft alleen verzwegen dat er een match was. Het onderzoeks- en opsporingsbelang was op dat moment groter. Het was en is daarnaast nog helemaal niet duidelijk of Brech alleen heeft gehandeld. De keuze om, ondanks de match, toch door te gaan met het verkrijgen van DNA, kan ook zijn geweest om nog meer informatie boven water te halen. Sterker nog, er is pas vrij recent besloten om geen verder DNA-onderzoek meer te doen, iets dat ik overigens betreur. Niet op de laatste plaats, omdat er in de buurt van de vindplek DNA-sporen zijn gevonden die niet van Brech zijn. 

• Is dit een uniek geval?

Als je Medialogica en de betrokken mediakanalen moet geloven is er een sprake van een gotspe en een enorm journalistiek incident. Welnee! In beginsel moeten journalisten natuurlijk altijd kunnen vertrouwen op informatie van de politie. De praktijk is echter anders. Dat weten L1 en dagblad De Limburger ook. Er wordt door medewerkers van de afdeling communicatie altijd afgewogen wat er wel of niet naar buiten wordt gebracht. Het is een spelletje van veelal geven en nemen. ‘Houd jij dit nog even onder de pet, dan hebben wij deze primeur voor je’. Als je meebeweegt met de politie, krijg je veel meer los dan critici. Dat is dagelijkse kost. Zo werkt dat nu eenmaal.

• Dagelijkse kost?

Ja hoor, het gaat zelfs nog veel verder. Er liggen heuse contractafspraken(!) met regionale zenders voor opsporingsprogramma’s, waarin exclusief opsporingsbeelden en informatie worden gedeeld, die bijvoorbeeld lokale kranten niet krijgen. Er wordt vaak bewust informatie achtergehouden in deze televisie-items, soms ook zonder medeweten van de makers. Regelmatig is een verdachte allang in beeld en wordt de uitzending slechts gebruikt om, zoals dat heet in recherchetermen, ‘wind te maken’. Dat houdt in dat een verdachte bijvoorbeeld onder de tap staat en men door de uitzending hoopt dat hij of zij iemand gaat bellen en details prijsgeeft. Dat gebeurt in het landelijke politieprogramma Opsporing Verzocht vrijwel altijd. Dat programma maakt bijna alleen maar ‘wind’. Soms wordt er zelfs alleen maar een signalement opgenoemd, terwijl er op het bureau van de recherche al een duidelijke foto van de dader beschikbaar is. Ik heb dat regelmatig meegemaakt!

• Is dat erg?

De politie en de makers van dit soort opsporingsprogramma’s houden de kijkers dus eigenlijk altijd een beetje voor de gek. Is dat erg? Nee, want informatie achterhouden is niet per definitie liegen. Het opsporingsbelang staat op nummer een. Het dient een groter belang: criminelen, verkrachters en dieven van de straat plukken. 

• Waarom is er nu zoveel commotie?

In dit geval zijn niet de kijkers, maar de journalisten zelf een keer op het verkeerde been gezet. Niet om ze een rad voor ogen te draaien, maar om de verdachte van een ontvoering, seksueel misbruik en moord te kunnen aanhouden. Een ‘leugentje’ (zo u wilt) om bestwil. De Telegraaf hield overigens ook een tijdje de verblijfplaats van Jos Brech onder de pet. Ze gaven de politie alle ruimte om hem ergens in de buurt van Barcelona aan te houden. Bij een kindermoord gelden andere spelregels. Dat snapt iedereen, alleen op de zuidelijke redacties zucht en steunt men nu. Het is bijna gênant gezien de intens treurige casus!

Er zijn duizend journalistieke- en overheidstechnische ethische discussies die aangezwengeld kunnen worden. Bijvoorbeeld de zaak van persfotograaf Joey Bremer, waarvan de telefoongegevens werden opgevraagd. Maar bij Medialogica zwaait men liever met het ethische vingertje in de zaak van een kindermoord. Een zaak waarin wat mij betreft prima buiten de ‘ongeschreven’ lijntjes gekleurd mag worden!

In een voorstukje van het programma zag ik ook dat een criticaster van het DNA-onderzoek wordt opgevoerd. Deze man heeft niet meegewerkt aan het DNA-onderzoek en krijgt ruim baan om dit toe te lichten. Want, wat gaat de politie wel niet allemaal doen met deze informatie… Zucht! Dan weet je dus al uit welke hoek de ‘wind’ waait bij deze televisiemakers. Want geen bijdrage willen leveren aan de oplossing in deze vreselijke kindermoord, die de ouders en zus van Nicky al 20 jaar sloopt, dan verdien je geen podium, maar een spreekwoordelijke draai om je oren.

Tot slot. Hoe voorkom je als journalist dat je een speelbal wordt van politie en justitie? Dat ze je ‘voor het karretje spannen’, zoals een L1-verslaggever dat noemt. Trek zoveel mogelijk je eigen plan! Want wie iets neemt, moet uiteindelijk ook geven. Zo werkt het communicatie-spelletje met de politie. Een manier van werken waar ik al enige tijd afscheid van heb genomen. Ik moet zeggen: dat lucht enorm op! Check zelf de feiten. Ga niet alleen maar af op het verhaal van de politie. Er is altijd een tactisch belang om iets of niets te delen met journalisten. Wanneer je er toch intrapt, moet je achteraf niet gaan lopen klagen!